गणितको विकास हजारौं वर्षको समृद्ध इतिहास हो, जसमा विभिन्न संस्कृतिहरू, सभ्यताहरू, र प्रमुख व्यक्तिहरूले गणितीय सोचको उन्नतिमा योगदान पुर्याएका छन्। यहाँ यसको प्रमुख चरणहरूको संक्षिप्त अवलोकन छ:
१. प्राचीन गणित (३००० ईसा पूर्व – ५०० ईसापूर्व)
- मिस्र र बेबिलोनियनहरू (३००० ईसा पूर्व – ३०० ईसा पूर्व): प्रारम्भिक गणित मिस्र र बेबिलोनियनहरूले सुरु गरेका थिए, जसले मुख्य रूपमा व्यापार, भूमिको मापन, र खगोल विज्ञानका लागि अंकगणित, ज्यामिति, र बीजगणितको विकास गरे। बेबिलोनियनहरूले ६० आधारको संख्या प्रणालीको परिचय गराए, जुन आज पनि समय र कोणको मापनमा प्रयोग गरिन्छ।
- ग्रीक गणित (६०० ईसा पूर्व – ३०० ईसापूर्व): ग्रीक गणितज्ञहरू थेल्स, पाइथागोरस, युक्लिड, र आर्किमिडीजले ज्यामिति र संख्याको सिद्धान्तको आधारशिला राखे। युक्लिडको Elements सबैभन्दा प्रभावशाली कृति हो, जसले शताब्दीयौंसम्म ज्यामितिको आधार बनाएको थियो।
- भारतीय गणित (५०० ईसापूर्व – १२०० ईसापूर्व): भारतीय गणितज्ञहरू आर्यभट र ब्रह्मगुप्तले बीजगणित, अंकगणित, र त्रिकोणमितीमा महत्त्वपूर्ण योगदान दिए। शून्यको अवधारणा पहिलो पटक भारतमा विकास भएको थियो।
२. मध्ययुगीन गणित (५०० ईसापूर्व – १४०० ईसापूर्व)
- इस्लामिक स्वर्ण युग (७०० ईसापूर्व – १४०० ईसापूर्व): यस अवधिमा, इस्लामी संसारका गणितज्ञहरूले ग्रीक र भारतीय गणितीय पाठहरूको अनुवाद गरे र बीजगणित, ज्यामिति, र त्रिकोणमितीमा मौलिक योगदान दिए। अल-ख्वारिज्मीलाई “बीजगणितको पिता” भनिन्छ, जसले रैखिक र वर्ग समीकरणको प्रणालीगत समाधानको परिचय गराएका थिए।
- मध्ययुगीन यूरोपियन गणित: मध्ययुगमा, यूरोपेली गणित इस्लामी विद्वानहरूबाट अत्यधिक प्रभावित भयो। हिन्दू-अरबी संख्या प्रणालीको परिचय, जसमा शून्यको अवधारणा पनि समावेश थियो,ले यूरोपमा गणितमा क्रान्ति ल्यायो।
३. पुनर्जागरण र प्रारम्भिक आधुनिक गणित (१४०० ईसापूर्व – १७०० ईसापूर्व)
- पुनर्जागरण अवधि: शास्त्रीय शिक्षाको पुनरुत्थानले बीजगणित, ज्यामिति, र त्रिकोणमितीमा प्रगति ल्यायो। फिबोनाचीले फिबोनाची श्रृंखला प्रस्तुत गरे र यूरोपमा हिन्दू-अरबी संख्या प्रणालीलाई लोकप्रिय बनाए।
- क्यालकुलसको विकास: १७औं शताब्दीमा इसाक न्युटन र गोटफ्रिड विल्हेल्म लाइबनिजले क्यालकुलसको विकास गरे, जसले गणित र भौतिकीमा क्रान्ति ल्यायो।
४. आधुनिक गणित (१७०० ईसापूर्व – वर्तमान)
- १८औं र १९औं शताब्दीहरू: १८औं शताब्दीमा गणितीय विश्लेषण, प्रायिकता सिद्धान्त, र संख्या सिद्धान्तमा प्रगति भयो, जसमा गणितज्ञहरू यूलर, गस, र लाप्लासले योगदान दिए। १९औं शताब्दीमा बीजगणित, गैर-युक्लिडीय ज्यामिति, र क्यालकुलसको औपचारिकरणमा थप विकास भयो।
- २०औं शताब्दी: यस अवधिमा, गणितका विभिन्न क्षेत्रहरूमा तीव्र विस्तार देखिएको छ, जसमा टोपोलोजी, अमूर्त बीजगणित, र गणितीय तर्क समावेश छन्। हिल्बर्ट, गोडेल, र ट्युरिङ जस्ता गणितज्ञहरूले क्रान्तिकारी योगदानहरू दिए। कम्प्युटरहरूको आगमनले जटिल गणनाहरू र कम्प्युटर विज्ञान र क्रिप्टोग्राफी जस्ता नयाँ गणितीय क्षेत्रहरूको विकासलाई सक्षम बनायो।
- २१औं शताब्दी: गणित निरन्तर विकास हुँदैछ, जसमा कृत्रिम बुद्धिमत्ता, डेटा विज्ञान, र क्वान्टम कम्प्युटिङ जस्ता क्षेत्रहरूमा चलिरहेको अनुसन्धान, साथै संख्या सिद्धान्त र टोपोलोजी जस्ता पारम्परिक क्षेत्रहरूमा पनि समावेश छ।
यो विकासले गणितको व्यावहारिक समस्याहरू समाधान गर्ने चरणबाट गहिरो र अमूर्त अनुशासनमा विकास भएको प्रतिबिम्बित गर्दछ, जसले विज्ञान, प्रविधि, र दर्शनसँग गहिरो रूपमा एकीकृत रूपमा अघि बढाएको छ।